Welk kader voor het verbeteren van de gezondheidskennis?
De OESO definieert geletterdheid als “het vermogen om schriftelijke informatie te begrijpen en te gebruiken in het dagelijkse leven, thuis, op het werk en in de gemeenschap om persoonlijke doelen te bereiken en iemands kennis en vaardigheden uit te breiden”.
Gezondheidsgeletterdheid omvat de persoonlijke kennis en vaardigheden die zich via dagelijkse activiteiten, sociale interacties en generaties opbouwen. De menselijke en sociale gevolgen van lage gezondheidsgeletterdheid zijn aanzienlijk.
De beschikbaarheid van middelen hangt af van organisatiestructuren, dus de manier waarop organisaties en maatschappelijke systemen gezondheidsgeletterdheid ondersteunen is een belangrijke factor in de ontwikkeling van een gezondere bevolking.
Gezondheidsgeletterdheid is een aanpasbare determinant van gezondheid en een van de weinige die reageert op individuele/gedragsinterventies om de persoonlijke capaciteiten te vergroten en de situationele eisen die mensen in verschillende settings, bv. ziekenhuis, kliniek, gemeenschap, ervaren, te verminderen.
Een grootschalige maatschappelijke verbetering van de gezondheidsgeletterdheid vereist politieke steun en een systeembenadering van capaciteitsopbouw op alle niveaus.
Gezondheidsgeletterdheid is een politieke keuze
In de hele wereld zijn systemische beleidsmaatregelen en strategische planning op het gebied van gezondheidsgeletterdheid ontstaan doordat regeringen het belang ervan voor de gezondheid van de bevolking hebben ingezien (Oostenrijk, VS, Portugal, Schotland, enz.). Een politiek mandaat vereist weliswaar een adequate systemische respons en capaciteit, maar tot op heden ontbreken in het beleid en de strategieën vaak de systemische respons en de bijbehorende capaciteitsopbouw om de beschreven acties uit te voeren.
Organisatorische gezondheidsgeletterdheid is noodzakelijk maar niet voldoende voor systemische transformatie
Het concept van organisatorische gezondheidsgeletterdheid verwijst naar de mate waarin organisaties mensen op billijke wijze in staat stellen informatie en diensten te vinden, te begrijpen en te gebruiken om zichzelf en anderen te informeren over beslissingen en acties op het gebied van gezondheid.
Hoewel organisatorische gezondheidsgeletterdheid noodzakelijk is voor de overgang naar gezondheidsvaardige organisaties, is ze niet voldoende om systemen met een duurzame impact op te bouwen.
Gezondheidskennis is een belangrijke bron van empowerment
Empowerment verwijst naar een proces van sociale actie waardoor mensen controle kunnen krijgen over hun leven in de context van het veranderen van hun sociale en politieke omgeving om gelijkheid en levenskwaliteit te verbeteren. Empowerment van het publiek, patiënten en gezondheidswerkers is noodzakelijk. Dit omvat het verstrekken van de gezondheidsinformatie die zij nodig hebben om hun rechten en verantwoordelijkheden inzake toegang tot en gebruik en levering van passende diensten te erkennen en uit te oefenen, en om de gezondheid te bevorderen en ziekten te voorkomen, te diagnosticeren en te beheersen.
Op dit moment blijft gezondheidsgeletterdheid in veel delen van de wereld echter een onaangeboord en onderontwikkeld menselijk potentieel.
Gezondheidsgeletterdheid vermindert ongelijkheden als aanpasbare determinant van gezondheid
Sociale en culturele contexten zijn van invloed op de manier waarop mensen gezondheidsinformatie waarnemen en ernaar handelen en hoe ze die begrijpen. Als de culturele normen niet overeenkomen met de dominante waarden van een bepaald gezondheidsstelsel, kunnen zelfs mensen met voldoende gezondheidsgeletterdheid moeite hebben om toegang te krijgen tot gezondheidsdiensten, te communiceren met zorgverleners en te streven naar effectief zelfbeheer. Culturele wanverhoudingen, lage sociaaleconomische status en historische discriminatie dragen bij tot de verschillen in gezondheid en gezondheidszorg die worden ervaren door mensen uit raciale, etnische en taalkundige minderheidsgroepen. Gezondheidsgeletterdheid speelt in dit verband echter een rol.
Een kader voor het opbouwen van systeemcapaciteit voor gezondheidsgeletterdheid
Volgens Leadbeater en Winhall (2020) kunnen systemen slechts worden getransformeerd als veranderingen op micro-, meso- en macroniveau worden gecombineerd.
De auteurs stellen daarom een kader voor om deze elementen aan te pakken:
- Gezondheidswerkers: de gezondheidsgeletterdheid van professionals vergroten en het gebruik van strategieën voor gezondheidsgeletterdheid vergemakkelijken om het potentieel voor verandering in de klinische en gemeenschapspraktijk te vergroten en betere gezondheidsresultaten te ondersteunen.
- Bevoegde gezondheidsorganisaties: Versterking van de structuren van bevoegde organisaties met betrekking tot institutionele capaciteit, programma- en dienstverleningsstructuren en het noodreactiesysteem.
- Beheer van gegevens over gezondheidsgeletterdheid: Hoewel het onderzoek naar de evaluatie van gezondheidsgeletterdheid wereldwijd toeneemt, is de implementatie van systemische mechanismen voor gegevens over en toezicht op gezondheidsgeletterdheid zeldzaam. Gegevens, gecombineerd met analyse, zijn een unieke troef voor elk maatschappelijk systeem om beheer, operationele optimalisatie, gebruikersinformatie, personalisatie en prognoses te verbeteren.
- Persoonsgerichte diensten gebaseerd op betrokkenheid van de gebruiker en faciliterende omgevingen: Volgens de WHO stellen geïntegreerde persoonsgerichte gezondheidsdiensten mensen en gemeenschappen, en niet ziekten, centraal in de gezondheidsstelsels, en stellen zij mensen in staat verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen gezondheid in plaats van passieve ontvangers van diensten te zijn. Capaciteit op het gebied van gezondheidsgeletterdheid is een fundament van persoonsgerichte diensten en omgevingen en is erkend als een belangrijk onderdeel van prestatiemetingen om het samenwerkingsmodel van patiëntgerichte zorg te waarborgen, met name met betrekking tot patiëntenactivering, in co-creatie.
- Partnerschappen en intersectorale samenwerking: Partnerschappen tussen publieke en particuliere belanghebbenden, gemeenschappen en maatschappelijke organisaties kunnen het effect van gezondheidsgeletterdheid versterken om ervoor te zorgen dat de meest kansarme bevolkingsgroepen worden bereikt.
- Technologieën en innovaties op het gebied van gezondheidsgeletterdheid: het opbouwen van gezondheidsgeletterdheid op systeemniveau moet digitale gezondheids- en sociale innovaties, sociale mediaplatforms en digitale middelen omvatten en integreren die essentieel zijn voor het bevorderen van de gezondheid van het individu en de bevolking.
- Investeringen in gezondheidsgeletterdheid en financiële middelen: Strategische investeringen en financiële middelen ter bevordering van gezondheidsgeletterdheid zijn ook nodig om de capaciteit van het gezondheidsgeletterdheidsstelsel op te bouwen.
- Leadership in health literacy: Leadership in health literacy kan worden gekenmerkt door management buy-in, pioniersgeest, uithoudingsvermogen, doorzettingsvermogen en het vertrouwen dat health literacy een publiek goed is.
Conclusie: gezondheidsgeletterdheid van systemen – een haalbare weg vooruit
Het is absoluut noodzakelijk het onbenutte potentieel van gezondheidsgeletterdheid te erkennen als een troef om systeemfouten te ondervangen en de gezondheidsgeletterdheid van systemen te presenteren als een innovatieve oplossing voor een haalbare toekomst. Pas wanneer systemische mogelijkheden en nieuwe innovaties ontstaan, breidt het systeem van gezondheidsgeletterdheid zich uit en wordt het effectief.
Gezondheidsgeletterdheid als veranderbare determinant van gezondheid kan de status-quo verstoren omdat het de macht van patiënten/gebruikers verandert; de relaties tussen patiënten en professionals; en de stroom van middelen op basis van bijvoorbeeld de prioriteiten van persoonsgerichte zorg en op waarde gebaseerde dienstverlening.
Voor meer informatie over deze studie:
Sørensen K, Levin-Zamir D, Duong TV, Okan O, Brasil VV, Nutbeam D. Building health literacy system capacity: a framework for health literate systems. Health Promot Int. 2021 Dec 13;36(Supplement_1):i13-i23. URL: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8672927/ DOI: 10.1093/heapro/daab153.
